راهروهای دادگاه پر است از آدم‌های جورواجور که برای گرفتن حق خود به قاضی یا به قول حقوقدانان دادرس دادگاه پناه آورده‌اند. در این میان کم نیستند کسانی که می‌گویند: «شهادت دروغ زندگی‌ام را نابود کرد». شهادت علیه یک متهم، یکی از دلایلی است که قضات می‌توانند در صدور حکم خود به آن استناد کنند؛ بنابراین شاهدان می‌توانند با حضور یا عدم حضور خود در روشن شدن واقعیت بسیار موثر باشند.
اگر می‌خواهید جزییات برخورد با کسانی که به دروغ در دادگاه شهادت می‌دهند را بدانید، این گزارش که در گفت‌و‌گو با هوشنگ پوربابایی، مدرس دانشگاه و وکیل دادگستری تهیه شده است را از دست ندهید.
هرکسی نمی‌تواند شهادت بدهد
به قول معروف«کار هرکس نیست خرمن کوفتن...» این ضرب‌المثل در مورد شاهد بودن و شهادت دادن نیز صدق می‌کند؛ یعنی هر کسی نمی‌تواند شاهد باشد و کسی که می‌خواهد در دادگاه شهادت بدهد باید شرایط خاصی داشته باشد. بر اساس قانون «شاهد کسی است که برای احقاق حق و کمک به قاضی محکمه، مشاهدات و اطلاعات عینی خود از اتفاق افتاده یا حادثه را بیان کند.» و مطابق ماده 1258 قانون مدنی شهادت شهود به عنوان یک دلیل شرعی برای قاضی قابل استناد است. همچنین حقوقدانان تاکید می‌کنند که شاهد به افرادی گفته می‌شود که دارای وصف جرح نباشند. «جرح» به ویژگی‌هایی گفته می‌شود که در صورت وجود شهادت را از اعتبار ساقط می‌کند؛ مانند اینکه شاهد بالغ نباشد سوء سابقه نداشته باشد؛ همچنین شاهد نباید رابطه خادم و مخدومی با ذی‌نفع داشته باشد. فردی که می‌خواهد شهادت بدهد باید اتفاقی که افتاده را همان‌طور که بوده است و از آن اطلاع سمعی و بصری دارد نقل کند و همه اتفاقی را که دیده است به زبان بیاورد و دیده‌ها و شنیده‌های خود را به قاضی بگوید؛ بنابراین کسی که این خصوصیات و اطلاع کامل از واقعه ندارد، نمی‌تواند شاهد باشد.
همه چیز درباره شهادت دروغ
اگر شما هم می‌خواهید مانند یک حقوقدان، شهادت راست را از دروغ تشخیص دهید، قبل از هر چیز باید معنای شهادت دروغ را بدانید؛ شهادت دروغ به این معناست که شخصی شهادتی برخلاف واقعیت و حقیقت و به عبارت دیگر خلاف آنچه دیده یا به اطلاعش رسیده است، نزد دادگاه و مقامات رسمی اعلام کند.
ناگفته نماند که مجازات شهادت دروغ مطلق است و این عمل چه منجر به ضرر مالی شود و چه به اعدام شخصی بیانجامد مجازات یکسانی دارد. اما اگر کسی علیه شما شهادت دروغی داد و محکوم شدید، امیدتان را از دست ندهید؛ در این موارد اگر رای دادگاه بر اساس شهادت دروغ آن شخص و نه دلایل دیگر صادر شده باشد، پس از اثبات دروغ بودن شهادت در دادگاه، می‌شود بر اساس ماده 272 قانون آیین دادرسی کیفری، درخواست اعاده دادرسی کرد.
اعاده دادرسی در مواردی امکان‌پذیر است که حکمی علیه شخصی صادر می‌شود؛ اما مواردی به دست می‌آید که آن حکم متناسب با جرم نیست. در این موارد قانونگذار شرایطی را در قانون پیش‌بینی کرده است که بر اساس آن می‌شود بعد از قطعیت حکم و بنا به دلایلی که جدید به دست می‌آید، در رای دادگاه تجدید نظر کرد. در صورت جعلی بودن یا خلاف واقع بودن سند یا شهادت گواهان که مبنای صدور حکم قرار گرفته است که در ماده 272 قانون آیین دادرسی کیفری پیش‌بینی شده است؛ می‌توان از طریق دیوان عالی کشور و بدون قید مدت درخواست اعاده دادرسی کرد؛ به این معنا که از دیوان عالی کشور بخواهید که دستور بدهد رسیدگی به پرونده دوباره آغاز شود. یادتان باشد که اعاده دادرسی، تنها در صورتی عملی است که رای دادگاه صرفا بر اساس شهادت دروغ باشد؛ اما اگر موارد دیگری مانند گزارش نیروی انتظامی هم مستند صدور حکم باشد، دیگر نمی‌توان از این راه استفاده کرد و غیر از مجازات شدن شاهد دروغگو چیز دیگری نصیب شما نمی‌شود و از موارد اعاده دادرسی نیست.
مجازات شاهد دروغگو
فراموش نکنید که اگر کسی شرایطی را که برای شاهد گفته شد، داراست و به محکمه‌ای دعوت شد و هر چیزی که قاضی از او سئوال کرد، پاسخ داد، اگر راست نگوید برابر ماده 650 قانون مجازات اسلامی که در آن آمده است: «هرکس در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد، به 3 ماه و 1 روز تا 2 سال حبس یا پرداخت جزای نقدی محکوم می‌شود.» مجازات خواهد شد. مهم‌تر از همه یادتان باشد که مجازات شهادت دروغ مطلق است و به محض این که اثبات شود کسی شهادت دروغی را در دادگاه داده است، از سوی قاضی مجازات خواهد شد.
توجه داشته باشید که منظور از مقامات رسمی، قاضی دادگاه یا همان دادرس است. مجازات شهادت دروغ تا حدی شدید و غیرقابل بخشش است که حتی اگر تأثیری در صدور رای دادگاه نداشته باشد، اگر اثبات شود که دروغ بوده است با زهم شاهد دروغگو به سزای اعمال خود می‌رسد. بنابراین همین که شخصی در دادگاه و با قسم خوردن و تفهیم عواقب و مجازات شهادت دروغ از سوی قاضی باز هم شهادت کذب یا دروغ بدهد، مجرم محسوب می‌شود چه در صدور رای دادگاه تأثیر داشته باشد و چه نداشته باشد.
شاید این سئوال در ذهنتان به وجود بیاید که آیا شخصی که شهادت خود را کتمان می‌کند هم مجازات می‌شود؟ در این مورد باید بگوییم که در شرع کتمان شهادت دروغ، از شهادت کذب بالاتر است؛ زیرا با یک شهادت کذب عدالتی از یک فرد ذی‌نفع دور می‌شود؛ اما کسی که شاهد باشد و این موضوع را به دادگاه اطلاع ندهد و به اصطلاح این موضوع را از دادگاه پنهان و کتمان کند، به اجرای عدالت کمکی نکرده است.
راهکار مقابله با شاهد دروغگو
اگر خدای ناکرده کسی در دادگاه بر علیه شما شهادت دروغی عنوان کرد، به قول معروف کاسه چه کنم چه کنم به دست نگیرید و نگران نباشید. در این وضعیت می‌توانید با استفاده از شاهدان دیگری که در زمان وقوع اتفاق در صحنه حضور داشتند و علیه شاهد دروغگو شهادت می‌دهند، کذب بودن شهادت را به دادگاه ثابت کنید. برای مثال اگر شخصی به دروغ به دادگاه گفت که شما 3 روز پیش در محله‌ای به کسی چاقو زده‌اید، می‌توانید با استفاده از شهادت کسانی که در آن محله هستند ثابت کنید که علیه شما شهادت دروغ داده‌اند. بنابراین اگر شهادت دروغی بر علیه شما داده شد و شما هم دلایلی برای اثبات آن داشتید، در گام اول باید از دادسرا درخواست کنید که متن شهادت دروغ را از دادگاه بخواهد و بعد از آن شما دلایل خود را ارائه می‌کنید. البته در مواجهه با کسانی که شغلشان شهادت دروغ است می‌توانید از ابزار قانونی «تحصیل مال نامشروع» نیز استفاده کنید؛ زیرا برای این کار مبلغی دریافت می‌کنند و این مبلغ مال نامشروع به حساب می‌آید و مجازات آن متفاوت می‌شود.
پیشنهادهای حقوقدان به قربانیان شهادت دروغ
اگر قرار است شخصی علیه شما شهادت دهد، بدانید که پرسش از او در دادگاه حق قانونی شماست؛ البته نحوه پرسش از شاهد بسیار مهم است و کمک زیادی به حل قضیه می‌کند؛ زیرا شما اطلاع دقیقی از واقعه دارید و اگر احساس کنید که شاهد خلاف چیزی را که اتفاق افتاده است، به قاضی دادگاه می‌گوید، با اختیاری که دارید می‌توانید از ابعاد مختلف واقعه، سوال‌های متعددی از شاهد بپرسید و او باید پاسخ بدهد و در این صورت می‌توانید از لابه‌لای حرف‌هایش دروغ او را به دادگاه ثابت کنید. همچنین خوب است که اگر شاهدهای یک اتفاق زیاد هستند شهادت خود را به صورت انفرادی در دادگاه مطرح کنند و تا زمانی که شهادت نفر اول تکمیل نشده است از دادگاه خارج نشود و داخل دادگاه بماند؛ زیرا ممکن است در بیرون از دادگاه شاهدان مطالبی را با هم هماهنگ کنند و این موضوع هم به تشخیص شهادت کذب کمک زیادی خواهد کرد.
